Để trả lời câu hỏi này, chúng ta cần quay ngược thời gian hàng triệu năm trước khi trái đất có nhiều loài khủng long lang thang, núi lửa và những khu rừng xanh tốt. Khi một cái cây đổ xuống trong những khu rừng đó hầu hết đã bị phân hủy nhưng một số, do một hiện tượng tự nhiên kỳ diệu được gọi là permineralization, vẫn còn ở đây cho đến ngày nay. Những mảnh cây thời tiền sử được bảo tồn này được gọi là gỗ hóa đá (araucarioxylon).
Gỗ hóa thạch là tàn tích của cây cối cổ đại đã trải qua quá trình khoáng hóa, trong đó các chất hữu cơ của gỗ được thay thế dần bằng các khoáng chất, chủ yếu là silica (SiO₂), mà vẫn giữ được cấu trúc ban đầu của gỗ. Quá trình này diễn ra qua hàng triệu năm, biến gỗ thành một dạng đá nhưng vẫn lưu giữ các đặc điểm như vòng năm, mạch gỗ, và thậm chí là tế bào thực vật.
Quá trình hóa thạch gỗ, hay còn gọi là silic hóa, thường xảy ra trong các điều kiện môi trường đặc biệt:
Chôn vùi nhanh chóng: Cây bị chôn vùi dưới lớp trầm tích, thường do lũ lụt, núi lửa phun trào hoặc các sự kiện địa chất khác. Điều này ngăn cản sự phân hủy bởi vi khuẩn và oxy.
Thay thế khoáng chất: Nước ngầm giàu khoáng chất, đặc biệt là silica hòa tan từ tro núi lửa hoặc đá trầm tích, thấm vào các mô gỗ. Các phân tử hữu cơ (như cellulose và lignin) bị thay thế dần bởi khoáng chất, nhưng cấu trúc vi mô của gỗ được bảo tồn.
Kết tinh: Theo thời gian, silica kết tủa và tạo thành các tinh thể như thạch anh, opal hoặc chalcedony, làm cứng hóa mẫu gỗ. Một số khoáng chất khác như hematite, pyrite hoặc canxit cũng có thể góp phần tạo màu sắc độc đáo cho gỗ hóa thạch.
Quá trình này có thể mất từ vài nghìn đến hàng triệu năm, tùy thuộc vào điều kiện môi trường và loại khoáng chất có mặt.
Cấu trúc: Gỗ hóa thạch thường giữ lại các chi tiết vi mô như vòng năm, mạch dẫn, và tế bào, có thể quan sát dưới kính hiển vi.
Màu sắc: Tùy thuộc vào khoáng chất, gỗ hóa thạch có thể có màu đỏ (do sắt oxit), xanh (do đồng), hoặc nhiều màu sắc khác.
Độ bền: Do được thay thế bằng đá, gỗ hóa thạch rất cứng và bền, thường được sử dụng trong trang sức và đồ trang trí.
Ngoài giá trị khoa học, gỗ hóa thạch còn được sử dụng rộng rãi trong:
Trang sức: Với màu sắc và hoa văn độc đáo, gỗ hóa thạch được chế tác thành vòng, nhẫn, và mặt dây chuyền.
Trang trí: Các khối gỗ hóa thạch lớn được dùng làm vật trang trí hoặc bàn ghế.
Bảo tàng: Là mẫu vật trưng bày quan trọng trong các bảo tàng địa chất và cổ sinh vật.
Gỗ hóa thạch không chỉ là một kỳ quan tự nhiên mà còn là một “kho lưu trữ” thông tin về lịch sử Trái Đất. Từ việc tái hiện hệ sinh thái cổ đại đến cung cấp manh mối về các sự kiện địa chất, gỗ hóa thạch đóng vai trò quan trọng trong nhiều lĩnh vực khoa học. Đồng thời, vẻ đẹp và độ bền của nó khiến gỗ hóa thạch trở thành một tài nguyên quý giá trong nghệ thuật và văn hóa.
